Trong kinh doanh, để tồn tại và phát triển doanh nghiệp buộc phải thường xuyên đổi mới và cải tiến. Đặc biệt là trong thị trường đầy biến động ngày nay, thị hiếu người dùng luôn có xu hướng thay đổi không ngừng. Doanh nghiệp thường chú trọng đầu tư cho những hoạt động nỗ lực về khám phá và sáng tạo phương án mới chưa xuất hiện. Những hoạt động này thường quy về khái niệm tổng quát R&D. Vậy về bản chất, ảnh hưởng của R&D là gì đối với thị trường ngày nay?
Khái niệm R&D là gì?
R&D là viết tắt của từ gì? Đây là cụm từ viết tắt được sử dụng phổ biến thay cho Research and Development – tức Nghiên cứu và phát triển trong tiếng Anh. Nghiên cứu và phát triển (R&D) phản ánh hệ thống hoạt động được thực hiện tuần tự từ các công ty nhằm mục đích sáng tạo và đổi mới, tạo động cơ cho việc ra mắt nhiều hơn danh mục sản phẩm và dịch vụ chất lượng.
Thực chất R&D là gì? Hoạt động thông thường từ R&D thường đi đến mục tiêu cụ thể là thu về lợi nhuận cao nhất bằng cách cung ứng cho thị trường các sản phẩm và dịch vụ đã được đổi mới hóa.
Việc vận hành hoạt động R&D diễn ra thường trực tại các công ty trong mọi lĩnh vực và ngành công nghiệp. R&D đem lại những cải tiến có khả năng xác lập sự phát triển tích cực của hàng hóa và dịch vụ. Do đó, R&D gây ảnh hưởng trực tiếp tới sự tăng trưởng của một doanh nghiệp bất kỳ.
Nhìn chung trên thị trường, những đối tượng có xu hướng bỏ ra khoản chi nhiều nhất cho R&D là những công ty hoạt động trong ngành dược phẩm, chất bán dẫn hoặc hoạt động phần mềm, công nghệ.
Vai trò của bộ phận R&D
Bộ phận quan trọng cấu thành nên doanh nghiệp
Có thể khẳng định rằng, Nghiên cứu và Phát triển là một phần quan trọng cấu thành nên doanh nghiệp. Để đi tới ứng dụng một công nghệ điển hình, buộc phải trải qua quá trình cải tiến liên tục để nghiên cứu phương thức tối ưu nhất cho sản phẩm, dịch vụ hoặc quy trình hiện tại.
Cập nhật và đi trước thị trường
Đồng thời, công việc này cũng yêu cầu sự chú trọng tuyệt đối vào phát triển những cái mới. Nghiên cứu và phát triển là bước đệm để một doanh nghiệp luôn duy trì trạng thái cập nhật và đi trước các đối thủ cạnh tranh của mình.
Định hình phân khúc thị trường riêng
Trong tổng thể định nghĩa về R&D là gì, thì bộ phận này là một trong những yêu cầu quan trọng, và cũng là chỉ tiêu cần thiết của doanh nghiệp nhằm đạt được trọng số tăng trưởng và duy trì mức độ tín nhiệm của người dùng. Khi một doanh nghiệp có nền tảng Nghiên cứu và Phát triển vững chắc, họ đang từng bước hoặc hầu như định hình được thị trường sản phẩm của riêng mình.
Bản chất của R&D
Vị trí tiên phong cho sự đổi mới
Thuật ngữ R&D thường được sử dụng trong những trường hợp mà sự đổi mới có khả năng bao trùm trong cả thế giới doanh nghiệp lẫn chính phủ, cả môi trường tư nhân lẫn công nhân. Để giữ vị trí đứng đầu trong cuộc cạnh tranh về đổi mới, một công ty luôn phải giữ hoạt động R&D sao cho tích cực và có hiệu quả nhất.
Đảm bảo con đường phát triển bền vững và lâu dài
Bản chất của R&D là gì? Sự tồn tại của chương trình R&D là bệ đỡ chắc chắn cho sự tồn tại và phát triển về lâu dài của công ty sở hữu. Duy trì hoạt động R&D sôi nổi, các công ty có khả năng thiết kế và hình thành nên nhiều sản phẩm mới, cải thiện chất lượng dịch vụ nếu cần thiết.
Khi xu hướng Nghiên cứu và phát triển của một công ty trở nên đình trệ, gần như chắc rằng công ty không thể tự tồn tại được. Thông thường, để tiếp tục duy trì hoạt động, công ty buộc phải lựa chọn những con đường khác, ví dụ như tham gia vào các vụ sáp nhập mua lại hoặc quan hệ đối tác.
R&D là phạm trù khác biệt so với hầu hết các hoạt động mà một công ty sẽ thực hiện để tồn tại. Khi bắt đầu một hoạt động nghiên cứu hoặc phát triển, công ty sở hữu sẽ không đặt kỳ vọng rằng chúng mang lại lợi nhuận ngay lập tức. Thay vào đó, phần lợi nhuận này được dự kiến sẽ đóng góp vào mục tiêu dài hạn.
Mang lại lợi nhuận độc quyền
Hoạt động R&D, theo bản chất, hoàn toàn có thể thu về cho công ty bằng sáng chế, bản quyền và thương hiệu của bất kì một khám phá hay sản phẩm mới nào được sáng tạo và cung ứng cho thị trường.
Mức độ rủi ro vốn đáng kể
Khi thành lập, một công ty cần thiết lập cam kết vốn đáng kể để duy trì hoạt động tại bộ phận R&D. R&D càng thu hút nhiều tiền đầu tư thì mức độ rủi ro vốn của công ty càng gia tăng theo tỷ lệ thuận. Vì lý do này, nhiều công ty lựa chọn thuê ngoài R&D để tránh mọi rủi ro liên quan đến quy mô và chi phí.
Thực trạng R&D tại Việt Nam hiện nay
Chiếm tỷ lệ lớn trong hoạt động doanh nghiệp Việt Nam
Trong thực tế, hầu như doanh nghiệp hay công ty lớn nào cũng đều sở hữu phòng ban chuyên biệt về R&D. Bộ phận này đảm nhiệm chức năng chính là nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới để cung ứng ra thị trường, kiến tạo bước đường tăng trưởng của doanh nghiệp.
Hoàn thành nhiệm vụ vẫn còn là gánh nặng
Sự khuôn mẫu về nhiệm vụ của bộ phận R&D dẫn tới nhiều lối mòn tư tưởng khá hạn hẹp. Hậu quả là tình trạng nhiều phòng ban R&D của doanh nghiệp Việt Nam chưa thực hiện trọn vẹn những chức năng cần có của một đơn vị nghiên cứu và phát triển đúng nghĩa.
Điều này gây ảnh hưởng tiêu cực tới khả năng phát triển của doanh nghiệp xung quanh những nguồn cung sản phẩm cứng nhắc thuần túy, gây lãng phí tài nguyên và nguồn lực trên diện rộng. Hiểu được thực tế hiện trạng, ở Việt Nam hiện nay xuất hiện nhiều doanh nghiệp cả trong lẫn ngoài nước được đầu tư bài bản để thành lập bộ phận R&D hoàn chỉnh.
Thực tế phát triển R&D tại nước nhà
Xét về bản chất, R trong R&D – tức Research có mục đích nghiên cứu và sáng tạo ra công nghệ mới, sản phẩm mới để tối ưu nền tảng phát triển sản phẩm dịch vụ. Chính vì vậy, công việc chuyên môn Research đòi hỏi những yêu cầu nhất định về khoa học kỹ thuật, thiết bị công nghệ cao và nguồn vốn đầu tư dài hạn.
Với tiềm lực nước nhà hiện nay, nhiều doanh nghiệp Việt Nam lựa chọn đầu tư tập trung vào D – Development. Mục đích của Phát triển là tiếp cận và vận dụng những công nghệ có sẵn bất kể là từ tổ chức sáng tạo ra hay học tập trên thị trường. Kết quả cuối cùng là đưa đến trình tự tổ chức, sắp xếp và thiết kế toàn diện để sản xuất sản phẩm.
Phân loại công việc bộ phận R&D
Doanh nghiệp hiện nay hiểu rõ nên đặt chú trọng nhiều hơn vào hoạt động Nghiên cứu và phát triển R&D. Hầu hết các công ty, doanh nghiệp vững mạnh đều thiết lập hệ thống cơ sở bao gồm bộ phận hoặc văn phòng R&D. Nhiệm vụ của bộ phận R&D trong doanh nghiệp có thể chia thành những hoạt động chính như sau:
Product R&D (Nghiên cứu – phát triển sản phẩm)
Khi bắt đầu hoạt động nghiên cứu và phát triển sản phẩm, doanh nghiệp đang hướng đến sản xuất ra những sản phẩm mới, nổi bật hơn về công dụng, tính năng, thẩm mỹ… Song song bên cạnh là chú trọng tới việc cải tiến, nâng cao chất lượng những sản phẩm hiện hành. Cả hai quá trình này đều cần phải dựa trên nhu cầu và tâm lý thực tế từ phía khách hàng để thực hiện.
Mô tả công việc của nhân viên nghiên cứu và phát triển sản phẩm R&D tổng quát như sau:
- Nghiên cứu sản phẩm mới theo chiến lược công ty.
- Cải tiến sản phẩm hiện tại, hướng tới nâng cao giá trị chất lượng, giảm chi phí và giá thành.
- Cải thiện và đổi mới tối ưu các quy trình công nghệ.
Technology R&D (Nghiên cứu – phát triển công nghệ)
Nghiên cứu và phát triển công nghệ trong các công ty hoạt động với mục tiêu hình thành nên những công nghệ mới nhằm cải tiến chất lượng, mẫu mã sản phẩm. Đưa ứng dụng công nghệ vào việc sản xuất ra nguồn hàng mới có chất lượng và giá thành tốt hơn.
Nghiên cứu và phát triển công nghệ bao gồm cả việc nghiên cứu công nghệ của các đối thủ nhằm dựa theo đó hoặc áp dụng hoàn toàn vào việc nâng cao chất lượng công nghệ mới cho doanh nghiệp mình.
Packaging R&D (Nghiên cứu – phát triển bao bì)
Nghiên cứu và phát triển bao bì đặc biệt quan trọng đối với ngành công nghiệp thực phẩm. Với đối tượng doanh nghiệp là nguồn cung hàng cho những sản phẩm tiêu dùng nhanh như: mỳ ăn liền, nước uống đóng chai… thì nhiệm vụ nghiên cứu – phát triển bao bì là một trong những trọng tâm hoạt động.
Nhiệm vụ của bộ phận R&D là gì trong trường hợp này? Họ sẽ thực hiện yêu cầu sáng tạo ra chất liệu và hình thức bao bì mới, cũng có thể là cung cấp cách thức đóng gói bao bì phù hợp nhất.
Hoạt động Packaging R&D là một trong những chỉ tiêu quan trọng dẫn đến việc tăng lượng sản phẩm tiêu thụ của một doanh nghiệp bất kì. Trong nhiều trường hợp, nâng cấp kiểu dáng, chất liệu bao bì trong khi định lượng sản phẩm bên trong không thay đổi có thể đưa sản lượng tiêu thụ tăng lên gấp nhiều lần.
Process R&D (Nghiên cứu – phát triển quy trình)
Hoạt động nghiên cứu và phát triển quy trình thực tế là quá trình cải tiến nhằm phát triển chất lượng phần mềm. Với mục tiêu phát triển và tối ưu hơn nữa quy trình vận hành máy móc cho sản xuất và dịch vụ, việc cải tiến thành công một quy trình bất kỳ đều sẽ đem lại hiệu quả rõ rệt về năng suất cho doanh nghiệp.
Nhiệm vụ này rất quan trọng đối với những đơn vị có hoạt động chuyên môn là cung cấp dịch vụ, vì Process R&D lúc này sẽ là yếu tố quyết định sự thành công của loại hình dịch vụ đó.
Chức năng – Nhiệm vụ của phòng R&D
Nhiệm vụ cốt lõi của R&D
Tại các công ty tiên tiến, công ty đa quốc gia hàng đầu trên thế giới, trọng tâm phát triển đồng thời cũng là chức năng được đề ra luôn xoay quanh hoạt động R&D và cải tiến quy trình công nghệ. Nhìn chung, nhiệm vụ cốt lõi của R&D thường thấy tại một công ty sẽ gói gọn trong 4 phần:
- Nghiên cứu – phát triển sản phẩm hàng hóa và dịch vụ mới.
- Cải tiến và đưa công nghệ sản xuất về dạng tính chất nội địa.
- Nghiên cứu và tiến tới thay thế dần bằng những vật liệu và công nghệ phù hợp với mục đích đẩy mạnh chất lượng công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm.
- Thực hiện nghiên cứu nội địa hóa danh mục vật tư quan trọng với mục đích thúc đẩy giá trị gia tăng và tiết kiệm chi phí không cần thiết trong sản xuất, nâng cao lợi ích thu về của khách hàng.
Chức năng cụ thể của bộ phận R&D
Phân tích và tổng hợp
Phân tích và tổng hợp là loại hình công việc có tính chất cơ bản nhất trong hoạt động tổng thể của bộ phận này.
Là nhân viên trực thuộc bộ phận R&D, thời gian chủ yếu của bạn cần dành cho việc cập nhật những thông tin có liên quan tới công việc, các phân khúc thị trường cần tiếp cận cùng tất cả dữ liệu có ảnh hưởng trực tiếp đến dự án. R&D sẽ tiếp nhận nguồn thông tin, xác định và phân tích thông tin theo chiều hướng đơn giản hóa cho các bộ phận liên quan.
Nghiên cứu khách hàng
Khách hàng là đối tượng mục tiêu mà bất kì doanh nghiệp nào cũng phải duy trì hoạt động xoay quanh và hướng tới. R&D cần tiến hành nghiên cứu để tìm hiểu được những thông tin cơ bản của khách hàng, ví dụ: độ tuổi, khu vực sinh sống, trạng thái hôn nhân,.. Những dữ liệu này rất cần thiết để việc thực hiện dịch vụ chăm sóc khách hàng được chu đáo và toàn diện.
Phân tích dữ liệu
Khi tiếp nhận một dự án, khối lượng dữ liệu cần phân tích sẽ vô cùng lớn. Dữ liệu càng phức tạp và dày đặc hơn đối với những dự án trọng điểm thường cần tới hàng triệu lượt tương tác với khách hàng.
Để thực hiện tốt chức năng của mình, bộ phận R&D phải có kỹ năng ghi chép và quản lý dữ liệu hiệu quả, phân tích dữ liệu dưới nhiều góc độ để tổng hợp và đưa ra nhận định toàn diện cho người tiếp nhận.
Chia sẻ thông tin
Bộ phận R&D là nơi liên tục tiếp xúc với nhiều nguồn thông tin từ phạm vi cả nước lẫn phạm vi quốc tế để tổng hợp nên các dạng báo cáo chuyên sâu. Nhiệm vụ cuối cùng của bộ phận này là dẫn đến việc chia sẻ những dữ liệu có liên quan trực tiếp tới sản phẩm và dịch vụ cho khách hàng.
Ưu và nhược điểm của R&D
Ưu điểm
Việc triển khai và dẫn dắt hoạt động R&D trôi chảy sẽ mang lại những ưu thế vượt trội cho doanh nghiệp quản lý. Dễ thấy nhất, tổ chức R&D hiệu quả cho phép doanh nghiệp tạo ra một môi trường giả định ngay trong phạm vi nội bộ của mình.
Tại đó, doanh nghiệp có thể triển khai mọi câu hỏi hay vấn đề thắc mắc, đề ra phương án giải quyết thích hợp, khuyến khích sự linh hoạt và sáng tạo đối với những ý kiến mới. Hoạt động này, về bản chất, là cách tối ưu để rèn luyện kỹ năng thích nghi hiệu quả nhằm thay đổi thị trường.
Một vài ưu thế thuận lợi khác mà nhìn chung hoạt động R&D sẽ mang lại cho doanh nghiệp chủ thể như sau:
- Bằng sáng chế: Nghiên cứu và Phát triển thành công giúp doanh nghiệp có cơ hội sở hữu bằng sáng chế cho những dịch vụ và sản phẩm mà mình sáng tạo. Bằng sáng chế là phương tiện giúp doanh nghiệp định hình vị trí và thương hiệu một cách đơn giản hơn, lưu giữ mức lợi nhuận dài hạn về lâu dài.
- Chi phí: khi hướng hoạt động R&D đến việc cắt giảm chi phí bỏ ra cho quy trình sản xuất. R&D có thể đưa lại cho doanh nghiệp một quy trình mới ít tốn kém hơn để tăng biên lợi nhuận và nâng cao tính cạnh tranh với sản phẩm của đơn vị đối thủ.
- Tài chính: trong trường hợp doanh nghiệp cần gây quỹ cho một hoạt động nhất định, R&D là cách chứng minh tốt nhất về tầm nhìn và tiềm năng sẵn có của mình. Bằng cách thể hiện khả năng linh hoạt về sáng tạo và đổi mới, nhà đầu tư sẽ thấy được khả năng tăng trưởng trong tương lai của doanh nghiệp và từ đó quyết định số tiền bỏ ra để đầu tư.
- Tuyển dụng: sự sáng tạo bao giờ cũng là điểm thu hút hấp dẫn đối với những tài năng thực thụ. Vai trò của R&D là gì ở đây? Với hoạt động R&D thành công, doanh nghiệp sẽ là điểm đến đầy mong đợi của nhiều ứng viên xuất sắc cho vị trí công việc phù hợp.
Nhược điểm
Bên cạnh những ưu điểm, R&D đôi khi cũng mang lại một số bất cập nhất định cho doanh nghiệp như sau:
- Chi phí cao: để hoạt động nghiên cứu luôn được duy trì toàn diện và tiên tiến, doanh nghiệp cần bỏ ra một khoản chi phí lớn để thiết lập cũng như liên tục đầu tư sau này. Đây là một nhược điểm đáng kể bởi không phải công ty nào cũng có đủ tiềm lực tài chính để duy trì một hoạt động như vậy.
- Thời gian: sau khi tiến hành hoạt động về R&D, kết quả sẽ không đến ngay lập tức mà phải mất thời gian khá lâu để sản phẩm thực sự tiếp cận với thị trường. Đây là một rủi ro đối với những công ty không quá lớn bởi khoản đầu tư liên tục trong thời gian dài chờ đợi.
- Kết quả không chắc chắn: không phải lúc nào sản phẩm nghiên cứu cũng thành công và được đón nhận. Trong nhiều tình huống, công việc nghiên cứu buộc phải dừng lại giữa chừng và bắt đầu lại với một sản phẩm mới.
- Điều kiện thị trường: thị trường luôn tiềm ẩn nguy cơ thách thức, và nguy cơ đối với sự nghiên cứu phát triển chính là sự xuất hiện của một dòng sản phẩm mới khiến cho thành tựu cũ trở nên lỗi thời và thất bại.
Để bước chân vào thị trường R&D, bất kì doanh nghiệp nào cũng cần chắc chắn về việc nghiên cứu ưu thế – bất cập của hoạt động này. Một khi đã thực hiện nghiên cứu, doanh nghiệp có thể bảo đảm hơn về quyết định có nên gia nhập vào tổ chức R&D hay là không.
Kỹ năng cần có của R&D
Hiểu biết về các nghành nghề
Nhân viên R&D phải đáp ứng yêu cầu cơ bản là nắm được những dữ liệu khái quát về các ngành nghề hiện có. Tính chất công việc của bộ phận này là thực hiện nghiên cứu và cải tiến cho các sản phẩm hàng hóa và dịch vụ.
Do đó, việc được trang bị sẵn những kiến thức cơ bản về nghành nghề và sản phẩm sẽ giúp nhân viên xác định được công việc cụ thể. Đồng thời phát huy tố chất sáng tạo của mình trong phạm vi cho phép để tạo ra những sản phẩm mới tối ưu nhất.
Kỹ năng giao tiếp
Công việc của một nhân viên R&D thường không tiến hành độc lập mà sẽ hoạt động chung với một nhóm nhân viên khác để toàn diện hoạt động nghiên cứu và phát triển sản phẩm.
Trong quá trình này, bộ phận sẽ có thể phối hợp làm việc với nhiều hơn các bộ phận khác để thử nghiệm và hoàn tất sản xuất sản phẩm. Chính vì vậy, kỹ năng giao tiếp là điều kiện tiên quyết để công việc được tiến hành trôi chảy và thuận lợi.
Khả năng chịu đựng áp lực công việc
Không thể phủ nhận điều kiện môi trường làm việc khá năng động, chuyên nghiệp. Tuy nhiên, nhân viên R&D đôi khi phải chịu đựng những áp lực, căng thẳng mà công việc mang đến.
Tình huống này xuất hiện khi nhân viên được yêu cầu thực hiện nghiên cứu, thiết kế sản phẩm trong một khoảng thời gian giới hạn, thậm chí là làm theo yêu cầu của đối tác doanh nghiệp. Việc chạy nước rút chuẩn bị cho deadline gây căng thẳng rất lớn lên người thực hiện. Kỹ năng cần có của R&D là khả năng về việc duy trì chất lượng công việc dưới áp lực thường ngày.
Khả năng ngoại ngữ
Yêu cầu cơ bản của nhân viên R&D là gì? Đó chính là phải sở hữu một khả năng nhạy bén về ngoại ngữ. Đây là một trong những yêu cầu trọng tâm, tuy nhiên cũng là lợi thế rất lớn của bộ phận phòng ban này.
Tính chất công việc R&D phải thường xuyên tiếp xúc với các tài liệu tiếng Anh đa dạng. Nên việc đọc hiểu được tài liệu là yêu cầu cần thiết để có thể tiến hành tổng hợp và phân tích dữ liệu một cách khoa học cho khách hàng tiếp cận. Năng động và sáng tạo
Bên cạnh đó, bộ phận R&D thường thực hiện tương tác với nhiều đối tượng khách hàng trong quá trình chia sẻ thông tin. Nên yếu tố năng động, sáng tạo và linh hoạt là yêu cầu không thể tránh khỏi. Để không ngừng đổi mới sáng tạo trong công việc, nhân viên R&D cần được trang bị kỹ năng về marketing, am hiểu về thị trường cũng như các sản phẩm dịch vụ từ thị trường và từ chính đối thủ cạnh tranh với mình.
Tóm lại, khi trở thành một nhân viên R&D, bạn sẽ được yêu cầu đáp ứng hầu hết những tiêu chuẩn sau đây để được nhận vào làm:
- Tốt nghiệp cử nhân đại học chuyên ngành có liên quan.
- Sở hữu kinh nghiệm nhất định trong nghiên cứu và phát triển sản phẩm.
- Có kỹ năng điều khiển thiết bị đo lường, đọc bản vẽ kỹ thuật và sử dụng các phần mềm thiết kế sản phẩm.
- Kỹ năng tin học văn phòng tốt. Việc sở hữu kiến thức về tin học văn phòng sẽ hỗ trợ đơn giản hóa cho yêu cầu công việc của một nhân viên R&D.
- Sở hữu những kỹ năng mềm cơ bản cũng là một lợi thế nổi bật cho vị trí công việc này.
- Khả năng nói Tiếng Anh từ mức khá trở lên.
Xin việc nhân viên R&D, ứng viên nên chuẩn bị gì?
Khi có ý định phỏng vấn vị trí nhân viên bộ phận, bên cạnh những việc cơ bản như chuẩn bị hồ sơ, giấy tờ. Ứng viên nên tìm hiểu và chuẩn bị cho những câu hỏi mà nhà tuyển dụng sẽ hỏi để có được sự tự tin cần thiết trong buổi phỏng vấn. Những dạng câu hỏi phổ biến cho vị trí nhân viên R&D thường được hỏi như sau:
- Bạn đã từng sử dụng phương pháp gì để thiết kế sản phẩm trước đây?
- Cách thức bạn sử dụng để ước tính chi phí cho mỗi dự án thiết kế của mình? Bạn giải quyết ra sao trong trường hợp thiếu nguồn lực?
- Bạn đã từng thực hiện nghiên cứu và phát triển cho dự án tệ nhất như thế nào? Vấn đề bạn gặp phải lúc đó là gì?
- Bạn suy nghĩ thế nào về vấn đề hợp tác với các bộ phận khác trong công ty? Nếu được nhận vào làm, bạn sẽ thực hiện hợp tác nhiều nhất với các bộ phận nào?
- Những dạng thông tin nào sẽ được bạn đánh giá cao khi tiến hành nghiên cứu và thiết kế sản phẩm?
- Việc chạy deadline gây ảnh hưởng ra sao tới chất lượng sản phẩm mà bạn đảm nhiệm?
Nghiên cứu và phát triển đem lại cho doanh nghiệp nhiều cơ hội rộng mở, tạo đà đi lên cho lợi nhuận tăng trưởng của chủ sở hữu. Khi đã hiểu được tổng quát định nghĩa R&D là gì. Có lẽ những người hoạt động kinh doanh nên tự hỏi làm thế nào để xác lập một chiến lược R&D hiệu quả và tối ưu nhất cho mình. Hy vọng bài viết trên đây sẽ là sự tham khảo hữu ích dành cho tất cả các bạn.